Tenasüp Uygunluk Sanatı Nedir, Özellikleri ve Örnekler

TENÂSÜP / MÜRÂAT-I NAZİR

Tenasüp Uygunluk Sanatı Nedir, Özellikleri ve Örnekler

Uygunluk. Divan şiirinde anlam bakımından aralarında çeşitli ilgiler bulunan iki veya daha fazla kelimeyi tezat olmaksızın bir araya getirme sanatı. Türk şiirinde sevilerek kullanılmış bir sanattır.

********************

Tenasüp Sanatı Örnekleri

Mest oluptur çeşm ü ebrûnun hayâlinde imâm

Okumaz mihrabda bir harf-i Kur’an’ı dürüst

Ahmet Paşa

Ahmet Paşa’ya göre imam sevgilinin gözlerine ve kaşlarına benzeyen mihraba bakarak mest olur ve Kur’an-ı Kerim’i doğru dürüst okumaz. Bu beyitte “okumaz”, “mihrâb” “Kur’an” ve “imam” sözcükleri arasında din ve ibadetle ilgili olmasından dolayı tenasüb sanatı yapılmıştır.

********************

Pek taze penbe tenlere benzer bu taşları

Yontarken eski Bergama heykeltraşlan

Kemal Beyatlı, Kendi Gök Kubbemiz

Yahya Kemal, heykelleri canlı bir vücuda benzeterek “taş” (mermer) sözcüğü etrafında yontmak ve heykeltraş sözcüklerini kullanarak çok güzel bir tenasüb sanatı yapıyor.

********************

Dil Ferahnâk olmak ister hikmetin Uşşâk bilir

Geçti Kûrdi’den Hicâz’dan bulmadan bir gün rehâ

İsfehân’da Rast gelirsen bir Acem, Bestenigâr

Koş hemân Kânuna, bidâr, eylesün bâd-ı sabâ

Fevzi Kut, Şair Tabipler

Bu şiirde müzik makamları ve aletleri kullanılarak tenâsüb sanatı yapılmıştır. Aynı zamanda bu sözcükler iki anlamda kullanılarak tevriye sanatı da yapılmıştır.

********************

KİTABE

Gemalmaz lsmâil Efendi’ye

Ah..Gem almaz o lsmâil Efendi câc kim

Rıhleti cümle eltibbâsını nâlârı etti

Yetmişinde maraz-ı kalp ile şâha kalkıp

Gemi aldı azıya cennete dört nala gitti.

Sami Mortan, Şair Tabipler

Sami Mortan, bu şiirde atla ilgili “gem almaz”, “şâha kakmak” ve “gemiyi azıya almak” gibi deyimleri aynı şiirin içinde kullanılarak tenâsüb yapmıştır.

********************

Gün bitti ağaçta neş’e söndü.

Yaprak âteş oldu, kuş da yakut.

Yaprakla kuşun parıltısından

Havuzun suyu erguvâne döndü

Ahmet Haşim, Bütün Şiirleri

Ahmet Haşim bu şiirde ağaçlala ilgili “yaprak” ve “kuş” gibi sözcükleri birarada kullanılarak tenâsüb sanatı yapmıştır. Ayrıca havuzla ilgili olarak ve ‘erguvan’, ‘yaprak’, ‘kuş’ ve ‘ağaç’ sözcükleriyle ayrı bir tenasüp sanatı yapılmıştır.

********************

O âşıkane terânen ki bin bahâra değer

Gıdâ-yı ruhu mudur gûlistânı ey bülbül

Muhyiddin Raif Yengin, Edebiyat Lûgatı

Muhyiddin Raif Yengin, “bahar”, “gülistan” ve “bülbül” sözcüklerini bir arada kullanarak tenasüp sanatı yapmıştır. Ayrıca “bülbül”, âşık anlamında kullanıldığı için açık istiare sanatı vardır. Ayrıca bülbülün şarkı söylemesi kişileştirmeyle ilgilidir.

********************

Kentleri ve kasabaları ve köyleri çevirdik senin adına

kapıları tutmaktan artılı herkesin nasır oldu elleri

Turgut Uyar, Büyük Saat

Turgut Uyar, kent, kasaba ve köy sözcüklerini aynı dize içerisinde düzenli bir şekilde kullanarak teasüp sanatı yapmakla birlikte halka bir göndermede bulunur. Yani, köyler, kasabalar ve kentler hep halk içindir.

********************

Gûn doğumundan gün batımma kızardı bahçe

Bir bir leylâk nergis lâle ve sümbül düştü

Sezai Karakoç, Gün Doğmadan

Sezai Karakoç, bahçede yatişen , “leylâk”, “nergis”, “lâle” ve “sümbül” gibi çiçek isimlerini /sözcükleri araya getirerek tenasüp sanatı yapmıştır.

********************

Esmerdi, sanşında, beyazdı, kumraldınız;

Sımsıcak mektuplarda, şiirlerde kaldınız

Mehmet Çınarlı, Zaman Perdesi/145

Mehmet Çınarlı, sevgililerin esmer, sarışın, beyaz ve kumral gibi sima/yüz renklerini bir araya getirerek tenasüp sanatı yapar.

********************

Tanzimat meşrutiyet mütereke istiklal

Aranır mı hak hukuk insan sokakta kaldı

Mustafa Miyasoğltı, Şiirler

Mustafa Miyasoğlu, Türk siyasal hayatında dönüm noktaları olan “Tanzimat”, “Meşrutiyet”, “Mütareke” ve “İstiklal” sözcüklerini aynı dize içerisinde kullanarak siyasal içerikli bir tenaasüp sanatı yapar.

********************

Yolların parçalanmış heykelleri

Erguvan, gül ya da lâle

aynadan, esir oldukları hale

yoldaştır, kimsesiz ay ve gece

Yıldızlarla kayan yolların kokusu

Osman Hakan A., Yol Şarkıları

Osman Hakan A., “erguvan, gül, lâle” gibi arkaik şiirin en güçlü çiçeklerini bir araya getirerek kendi dil ve üslubuna ait çok nefis bir tenasüp sanatı yapar. Bu çiçeklerin esir ve yoldaş olmaları ise kişileştirmeyle ilgili bir durumdur.