KASİDE

Beyitler halinde yazılır, en az otuz bir, en çok doksan dokuz beyitten meydana gelir, Kafiyelenişi gazel gibi­dir, birinci beyit kendi arasında, diğer beyitlerin birinci dizeleri serbest, ikinci dizeleri birinci beyitle kafiyeli (aa-ba-ca-da-ea-…) nazım şeklidir. Ancak beyit sayısı­nı sınırlamak zordur. Yüz beyti aşan kaside örnekleri de vardır.

Kasidenin ilk beytine matla, son beytine makta, en gü­zel beytine ‘beyt-ül kasid”, şairin mahlasının bulundu­ğu beyte de ‘taç-beyt” adı verilir. Kasideler işledikleri konulara göre değişik isimler alır.

Matla beyti kaside­nin her hangi bir yerinde yinelenebilir.

Kaside altı bölümden meydana gelir. Bunlar sırası ve özellikleriyle şöyledir:

Nesîb Veya Teşbib

Kasidenin ilk bölümüdür. Genellikle kasidelerin en uzun ve sanatlı bölümüdür. Şair bu bölümde mevsim­leri, bayram günlerini, felsefî bir konuyu ve daha baş­ka çeşitli konuları işleyebilir. Kasidelere ismini veren kı­sım bu bölümdür.

Girizgâh

Kasidenin ikinci bölümüdür. Şairin methini yapacağı, övgüye değer niteliklerini sıralayacağı kişiden bahsedebilmek için bir fırsat aradığı, bunu en iyi şekilde yapabilmek üzere uygun bir durum belirlediği tek veya iki beytin adıdır. Bu bölüme giriz de denir. Bu beyit ve­ya beyitlerin ustaca yazılmış olması, nükteli bir söyle­yişi ihtiva etmesi gerekir. Bu bölüm nesib bölümü ile methiye bölümünü birleştiren bağ vazifesini görür.

Methiye

Kasidenin üçüncü bölümüdür. Bu bölümde adına ka­side yazılan kişi övülür.

Tegazzül

Kasidenin dördüncü bölümüdür.

Gazel tarzında şiir yazma demektir.

Şair genellikle methiye bölümünden sonra, bir fırsatını düşürüp aynı vezin ve kafiyede bir ga­zel söyler.

Bunu söylemeden gazele geçeceğini bildirir.

Fahriye

Kasidenin beşinci bölümüdür. Şairin, kendi kendisini övdüğü, sanatının diğer bütün şairlerden üstün oldu­ğunu söylediği bölümdür.

Dua

Kasidelerin son bölümüdür. Bu bölümde, şair Allah’tan, övdüğü kimse için ikbal, saadet, uzun ömür ve başarı diler, kendisi de, kasidesini başarı ile bitirmesine imkân verdiği için Allah’a karşı şükran

duygularını dile getirir.

Bir kasideden bölümlere örnekler:

Teşbîb

Esdi nesîm-i nev-bahâr açıldı güller subh-dem

Açsın bizim de gönlümüz sâkî meded sun câm-ı Cem

Erdi yine ürd-i behişt oldı hevâ anber-sirişt

Âlem behişt-ender-behişt her kuşe bir Bâğ-ı İrem

Gül devri ayş eyyamıdır zevk ü safa hengâmıdır

Âşıkların bayramıdır bu mevsim-i ferhunde-dem

Tegazzül

Lütfeyle sâkî nâzı ko mey sun ki kalmaz böyle bu

Tolsun sürahi vü sebû boş durmasın peymâne hem

Her nev-resîde şâh-ı.gül aldı eline câm-ı mül

Lütfet açıl sen dahi gül ey serv-kadd ü gonca-fem

Girizgâh

Bir cam sun Allah için bir kâse de ol mâh için

Tâ medh-i şâhenşâh için alam ele levh ü kalem

Medhiye

Eblak-süvâr-ı rûzigâr âşûb-ı Rûm u Zengibâr

Leşker-şikâr-ı kâmkâr Behrâm-ı Efrîdûn-alem

Pîrâye-i mülk ü milel sermâye-i dîn ü düvel

Kolmuş nasibi tâ ezel tâc-ı Ferîdûn taht-ı Cem

Hâkan-ı Osmânî-neseb kim münderic zâtında hep

İslâm-ı Fârûk-ı Arab ikbâl-i Pervîz-i Acem

Fahriye

Ey Husrev-i âlî-nijâd v’ey dâver-ipâk-i’tikâd ?

Ey şâh-ı sâhib-adl ü dâd ey pâdişâh-ı muhterem

Beytü’l-kasîd

Sen bir şeh-i zî-şânsın şâhenşeh-i devrânsın

Ya’ni ki sen hakansın devrinde ben Hâkâni’yem

Ben gerçi bir bî-hâsılem şâkird-i ders-i müşkilem

Hem mekteb-i ehl-i dilem hak olmadan levh ü kalem

Tâc beyti

Nefîyeterda’vâyı ko dünya ilegavgâyı ko

Eflâke istiğnayı ko hâke yüzün sür lâcerem

Konularına Göre Kaside Türleri

Tevhit ve Münacât:  Allah’ın birliğini ve yüceliğini anlatan şiirlere tevhit, Allah’a yapılan yalvarış ve yakarışları anlatan şiirlere ise münacaat denir.

Naat: Hz. Muhammed’i övmek için yazılan kaside­lere denir.

Mersiye: Bir kimsenin ölümü üzerine duyulan üzüntü ve acıyı anlatmak için yazılan şiirlerdir. (Bu türün konu bakımından Eski Türk edebiyatındaki karşılığı sagu, Halk edebiyatındaki karşılığı ise ağıttır.)

Methiye: Bir kimseyi övmek için yazılan kasidedir.

Hicviye: Bir kimseyi yermek için yazılan kasidedir.

Fahriye: Şairlerin kendilerini övmek amacıyla yaz­dıkları kasidelerdir.

Bundan ayrı olarak kasideler çoğunlukla nesib bö­lümlerinde ele alınan konulara göre isim alır. Padişa­hın tahta çıkışı için yazılanlara cülûsiyye, düğün tö­renlerini anlatanlara sûriyye, ramazan ayının gelişini kutlamak ve ramazanın faziletlerinden bahsetmek için yazılanlara ramazaniyye, bayramı konu alanlara bayramiyye veya iydiyye, muharrem ayını anlatanla­ra muharremiyye, yeni yılı kutlayanlara sâliyye, ba­har mevsimini tasvir edenlere bahariyye veya rebîiy- ye, kış mevsimi için yazılanlara şitâiyye, yaz eğlen­celerini anlatanlara sayfiyye veya temmuziyye, yeni yapılan bir bina için yazılmış olanlara dâriyye, ha­mam tasviri için yazılanlara hamamiyye, at tasvirleri ihtiva edenlere rahşiyye, nevruz dolayısıyla yazılan­lara nevruziyye, bir ülkenin veya kalenin fethi dolayı­sıyla o yerin fatihine sunulanlara fethiyye, barış üze­rine yazılanlara sulhiyye, gittiği yerden veya sefer­den dönen padişah veya kumandanlara takdim edi­lenlere kudûmiyye denir.

Bazı kasideler ise rediflerine göre güi, sünbül, lâle, menevşe, su, tig, kalem kasidesi gibi adlar alır.