Cinâs Sanatı Nedir, Türleri, Özellikleri ve Örnekleri

CİNÂS

Cinâs Sanatı Nedir, Özellikleri ve Örnekleri

Sözcüklerin anlamı dikkate alınmadan söylenişleri ve yazılışları aynı , anlamları farklı olacak şekilde iki ayrı sözcüğü bir arada kullanmaktır. Türk edebiyatının bütün dönemlerinde ve bütün türlerinde cinas çok sevilerek kullanılmış bir sanattır. Fakat eski şiirde cinas sanatını kullanma imkanı daha fazla olduğu halde , günümüz şiirinde bu imkan oldukça zayıflamıştır .

Nihal-i tazedir kaddin dehanın gönce rüyun gül

Bir iken iki olsun gel açıl gönce-dehanım gül

Şeyhülislam Yahya

Şeyhülislam Yahya , “gül”sözcüğünü hem çiçek anlamında hemde gülmek fiilinden emir anlamında kullanarak cinas sanatına oldukça özgün bir örnek verir.

********************

Aruza uymalı söz, işte en büyük derdim

Nasılsınız diyecekken mefailün derdim

H.Nihat Boztepe Ağaç Kasidesi/18

Halil Nihat Boztepe, birinci ve ikinci dizelerde kullanıldığı dert ismini birinci tekil iyelik eki ile ve demek fiilinide belirli geçmiş zaman birinci tekil kişili çekimiyle kullanarak “derdim” ifadesiyle cinas sanatı yapar.

********************

Yastıklarda göz yaşlan mı var yaş

Sağlam duvar tepserir gıılıerçile yaş

Nice şiirler yıllar yılı açmaz

Parlar birden magnezyum yaş

Behçet Necâtigil, 100 Soruda Edebiyat Bilgileri/209

Behçet Necâtigil, “yaş” sözcüğünün anlamlarıyla oynayarak cinas sanatı gerçekleştirir. Sözkonusu “yaş” kelimesini, ıslak ve insanın yaşı anlamlarında kullanarak bu sanata ait nirengi noktaları çağdaş şiirimize taşır.

********************

Tavanlar duvardan gelen tekdüze bir gürültüde,

Bir sonrasız

Har har har har

Hardasınız

Can sıkıntısından olacak,

Durmadan sözlüklere dalmadasınız.

Amma da çok anlamı var:

Hı ve elif ile yazılırsa har, diken

Hı ve re ile yazılan harr, eşek.

Çift re ile yazılan harr, sıcak demek;

Bir cehennem gelmiyor mu burası?

İşte bu yüzden

Harrdasınız?

Osman Numan Baranus, Türkiye Yazdan/9

Görüldüğü gibi şair, eski “har” kelimesinin imla ve yazılış özelliklerinden yararlanarak cinas sanatına başvuruyor. “Har” sözcüğü eski yazıda diken, sıcak ve eşek anlamlarına gelmekle birlikte Anadolu’da “harrdasınız?” diye insanlara da nerede olduklarına dair sorular sorulur. Ayrıca yine Anadolu’da gürültüye ait ses taklitleri de “har har” şeklinde ifade edilir. Bugünkü latin harfleriyle bu şekilde bir cinas sanatına başvurmamız mümkün değildir.

********************

Hani Şam’dan bir şamdan getirecektin

Dikecektin Süleyman Peygamber’in kabrine

Sezai Karakoç, Gün Doğmadan/627

Sezai Karakoç, İslam’ın kültür ve medeniyet beşiklerinden biri olan “Şam” kentini “Şam’dan” şeklinde ayrılma durum ekiyle ve mumluk anlamındaki “şamdan” sözcüğünü birlikte kullanarak cinas sanatı yapar.

********************

sahici mi elinde tuttuğun o kartal kanadı

sen tuttun acıdan benim ellerim kanadı

Turgut Uyar, Büyük Saat/296

Turgut Uyar, “kanadı” sözcüğünü hem kartal kanadı anlamında, hem de kanamak anlamında kullanarak cinas sanatı yapar.

********************

Cesetlerinden cinnetler devşirdiğim bu kent

-ben ölürüm ah gülüm-cennete döner bir gün

Sefa Kaplan, İnsan Bir Yalnızlıktır /45

Sefa Kaplan, “cinnet” ve “cennet” sözcüklerini birlikte kullanarak cinas sanatı yapar. Eski yazıya göre bu iki kelimenin yazılışları aynı olup, okunuşları ve anlamları farklıdır.

********************

Tılsımlı yazımıza kılıçlardan kan/atlar

Hoyrat süvarisine gücenip gitti atlar!

Olcay Yazıcı, Eylûl’ûn Kırdığı Gül/l 6

Olcay Yazıcı, ‘atlamak’ fiili ile ‘kan’ sözcüklerinden bir terkip yaparak, hem kılıçlardan kanatlar anlamında hem de kılıçlardan kan atlar/damlar anlamlarında kullanıp güzel bir cinas sanatı takdim eder.

********************

rüh kıl pay ı tutundu gölgesiz göğsüne

defnemin dili tutuldu… söylen’di sandım

Hüseyin Cahit, E 2000/106

Hüseyin Cahit, “söylen’di” şeklindeki bir ifadeyi, ‘mitoloji idi’ ve söylemek fiilinin edilgen üçüncü tekil şahıs belirli geçmiş zaman kipindeki kullanışıyla ‘söylendi’ şeklindeki anlamlarında kullanarak enfes bir cinas sanatı oluşturmuştur.

Cinas sanatının kullanım alanı çok geniş olduğu için çeşitlerine göre anlatmak istiyoruz.