Cinâs-ı Tam Nedir, Türleri, Özellikleri ve Örnekleri

CİNÂS-I TAM

Cinâs-ı Tam Nedir, Türleri, Özellikleri ve Örnekleri

Söylenişleri ve yazılışları bir, anlamları ayrı iki sözcükle yapılan cinastır. Cumhuriyet şiirinde en çok kullanılan cinas türüdür.

********************

Örnekler:

Devr-i gül erdi gonca-sıfat olma teng-dil

Azm eyle tarf-ı gül-şene gül gibi gül açıl

Bâkî

Bâkî, “gül” sözcüğünü hem malum çiçek anlamında, hem gülmek fiilinin emiri kipi “gül” anlamında hem de bir bayan ismi olan “Gül” anlamında kullanarak cinas-ı tam sanatı yapar.

********************

Kopup gelirken ecel çığlığıyla bir gülle.

Gönlün inançlıysa püskürtebilirsin anu

Aşk ve güzellik dolu bir gûl’le

Talat Sait Halman, Canevi/71

Talat Sait Halman, top mermisi anlamındaki gülle’yi aşk ve inanç dolu bir gül’le/gül çiçeği ile püskürtmek isterken cinas-ı tam sanatının orijinal bir örneğini verir.

********************

Gidince bitermiş bitsin ne yapalım

Her şey yarım yârim.

Behçet Necatigil, Bütün Şiirleri 11/315

Behçet Necatigil de “yarım” ve “yârim” sözcükleriyle oynayarak geleneksel cinas sanatını eski harflerin yazılım imkanlarından yararlanarak yapar. Çünkü eski yazıda her iki sözcüğün yazılışı da aynıdır.

********************

Sen beni terkeyledin gittin nihayet yâd ile

Dilde kaldı sevdiğim yâd-1 hazinin yâdigâr

Muhyiddin Râif Yengin, Edebiyat Lugatı/31

Muhyiddin Raif Yengin, “yâd” sözcüğünü hem hatıra anlamında, hem de hatırlamak anlamında kullanarak cinas sanatı yapar.

********************

İçsen bu sudan, bir daha, dostum, susamazsın

Bir hâl gelir., ağlayamazsın, susamazsın.

Arif Nihal Asya, Kubbe-i Hadra/17

Arif Nihat Asya, “susamak” ve “susmak” fiillerini olumsuz anlamda kullanarak cinas-ı tam sanatı yapar. Bu fiilerin ikinci tekil kişili yazılışlarının aynı olduğuna dikkat etmek gerekir.

********************

Yar urduğu yâre ile yine yâre dönerler

Osman Zeki Yûcebilgiç, Hadi Divanı/31 1

Osman Zeki Yûcebilgiç, yara anlamında “yâre” sözcüğü ile yine sevgili anlamındaki “yâr” sözcüğünü yönelme durum ekiyle birlikte kullanarak cinas-ı tam sanatı yapar.

********************

ÇEVRE

Yârin mendili nakışlı

Okşadım ellerimle

Göz göz üzerimde

Çevrenin bakışı

Çevre ateş içinde

Daralmakta çember

Biz yanarsak beraber yanarız

Seninle, beraber.

Çevre tortop

Vurur sırtıma sırtıma

Yuksek dağların orada

Çevre yok

Behçet Necâtigil, Bütün Eserleri 1/68

Behçet Necatigil’in bu şiirinde “çevre”yi, hem mendil hem de muhit anlamında kullanılarak cinas yapılmıştır.

********************

Bunu yapan iki buçuk kişi

Çoğu erkek azı disi

Azı dişi köpek dişi

Ey ağrılarla çıkan yirmi yas disi

Melih Cevdet Aııday, Türk Şiir Sanatı/113

Melih Cevdet Anday, insanın bir organı olan “diş’i” sözcüğünü belirtme durumuyla kullanarak hem de cinsiyet ifade eden “dişi” sözcüğünü ayrıca kullanarak cinas sanatı yapar.

********************

ipekler tel tel bir araya geldiler dokunmak üzere

lâle nerdeyse menekşeye, gül suya dokunmak üzere

Turgut Uyar, Büyük Saat/259

Turgut Uyar, “dokunmak” eylemini hem değmek anlamında hem de kumaşın dokunması anlamında kullanarak cinas-ı tam sanatı yapar.

********************

Ömrü yetmez anlatanın

ya susar,ya susar

Muratlımı Mungan, Kum Saati/66

Murathan Mungan, “susmak” eylemini geniş zamanda ve “susamak” eylemini de yine geniş zamanlı kullanarak bir cinas sanatı oluşturur. Anlatanın ömrünü yetmeyeceğini ya susayacağını ya da susacağını ifade eder.

********************

Meriç kıyılarında

Başını büktü atım:

Bulgar kurşun atımı

Yunan sekiz on adım.

Kemalettin Kamu, Hayatı, Sanatı ve Şiirleri/100

Kemalettin Kamu, hem hayvan anlamındaki “at” sözcüğünü birinci tekil iyelik ekiyle kullanarak hem “atmak” fiilini yine birinci tekil çekimli bir isim şeklinde kullanarak cinas sanatı yapar.

********************

Bir tozlu resim sergisi, raflar, gözler

Çoktan unutulmuş nice yüzler, gözler

Kaç yıllık örümcek ağının nakşında

Rûhum yine bir taze tebessüm gözler

İbrahim Erdinç, Türk Edebiyatı 127/80

İbrahim Erdinç, insanın bir organı olan “göz” sözcüğü ile bir bölüm anlamındaki “göz” sözcüğünü çoğul bir şekilde kullanarak hem de “gözlemek” fiilini üçüncü çoğul çekimli haliyle kullanarak cinas sanatı yapar.