Aliterasyon Nedir, Örnekleri, Özellikleri, Kısaca, Maddeler Halinde

ALİTERASYON

Aliterasyon Nedir, Örnekleri, Özellikleri, Kısaca, Maddeler Halinde

Aynı harfin yada hecelerin bir ahenk oluşturacak şekilde tekrar edilmesidir. Bu sanattan amaç kelimeler arasında bir mûsiki oluşturmaktır. Aliterasyon sanatı, şiire fiziksel bir boyut ve bakış açısı katarak sessel ve görsel yorumlamalara kapı aralar. Divan şiirinde olsun çağdaş Türk şiirinde olsun çokça aliterasyon örneğine rastlamaktayız.

********************

Aliterasyon Örnekleri

Dest-bûsi arzusuyla ölürsem dostlar

Kûze eylen toprağım simim anınla yâre su

Fuzuli

Fuzülî, ünlü Su Kasidesi’nden alınan yukarıdaki beytinde “s” ünsüzü ve “û” ünlüsünü, sesler arasında bir ahenk ve armoni meydana getirecek şekilde kurguladığından aliterasyon sanatı yapmıştır.

********************

Bir lâmba hûzniyle

Kısıldı altın ufuklarda akşamın güneşi

Söndü göllerde aks-i girye-veşi

Gecenin avdet-i sükûnuyla

Yollar

Ki gider kimsesiz, telif, ebedi,

Yollar

Hep birer hatt-ı pür sükut oldu

Akşamın sine-i gubarında

Onlar

ilaııgi bir belde-i hayâle gider

Böyle sessiz ve kimsesiz şimdi

Ahmet Haşim, Bütün Şiirleri

Ahmet Haşim, “l”, “m”, “s”, “ş” ünsüzleriyle aliterasyon yapıyor ve şiire ses bakımından bir çeşni katıyor.

********************

Uzanıverse gövdem taşlara boydan boya;

Alsa buz gibi taşlar alnımdaki bu ateşi.

Dalıp sokaklar kadar esrarlı bir uykuya.

Ölse, kaldırımların kara sevdalı esi…

Necip kazıl Kısakürek. Çile…

Necip Fazıl, “Kaldırımlar” şiirinde kendi üslubuna has bir aliterasyon oluşturur. Bu parçada tekrar edilen “t”, “ş”, “U, “k” ünsüzleri en çok tekrar edilerek, söz sanatıyla ilgili bir âhenk oluşturulmuştur.

********************

Eylül melûl oldu gönüll soldu da lâle

Bir kâkule meyletti gönül geldi bu hâle

Gelmez bu elem neyleyim fazla suâle

Bir hâile ömrüm ki alınmaz bile köle

Edip Ayel, mozaik

Edip Ayel’in yukarıdaki kıt’asında “l” sesinin tekrarı aliterasyon oluşturur.

Bu kıtanın inşasında özellikle içerisinde “l” sesinin bulunduğu sözcüklerin seçildiğini görüyoruz.

********************

Feyyaz ey yaz! feyyaz, ey yaz! Jey

Hilmi yavuz Yaz Şiirleri

Hilmi Yavuz, “t, y, z” ünsüzleriyle aliterasyon sanatı yapar. Fey, yaz/feyyaz sözcükleri aliterasyon oluşturmakla birlikte cinas sanatının da güzel örneklerinden sayılabilir.

********************

Sırtlan sırıtır zorbaların sırtından

Talat Sâit Halman-Canevi

Talat Sait Halman, “s, r, t” sesleriyle aliterasyon sanatı yapar. Ayrıca sırtlanın zorbaların sırtından sırıtması “sırt” sözcüğünün “sırıtmak”, “sırtlan” ve “sırt” gibi müşfakları düşünülecek olursa çok güzel bir cinas sanatının var olduğu da görülür.

********************

O gün gelsin neşemiz tazelensin de gör

Dünyayı hele sen bir barış alsım da gör

Melih Cevdet Anday, Çağdaş Türk Şiiri Antolojisi

Melih Cevdet Anday, “g” ve “n” ünsüzleriyle aliterasyon sanatı oluşturur. Bu beyit söyleyiş ve eda bakımından Divan Şi- iri’ni çağrıştırır. Beyti, bir matla beyti olarak kabul etmemizin yanında “gör” redifleriyle oluşturulan tekrir sanatı ile “neşe”, “barış” ve “dünya” sözcükleriyle kurulan tenasüp sanatı beyitteki çok boyutluluk bakımından dikkati çeker.

********************

yalama yazmalarda başlar yazma yitimi.

Behçet Necâtigil, Bütün Şiirleri II

Behçet Necatigil, “I, y, z” ünsüzleriyle aliterasyon yapar. Ayrıca başörtüsü anlamındaki “yazma” ile “yazmak” fiilinin üçüncü tekil kişili olumsuz şekli “yazma” ve mastar halindeki “yazma” sözcüğünün anlamlarıyla da dize ayrı ayrı açıklanabilir.

********************

Kapkaçtı kaç kapı, tarla kin ekin

Behçet Necâtigil, Bütün Şiirleri

Behçet Necatigil’in “ç, k, p” sesleriyle aliterasyon yaptığını görüyoruz. Ayrıca “kin” ve “ekin sözcükleriyle cinas sanatı yapılır. Ayrıca “kaçmak” fiilinden türetilen emir kipindeki üçüncü tekil kişili çekimi “kaç” ve “kapkaçtı” olarak isim şeklinde üretilen dolmuş/minübüs anlamındaki sözcükler şiirde bir istiflemenin olduğunu ortaya koymaktadır.

********************

ikin ara bu dünya etin itin yağması

Sonra dokuz üçün kaçı biri ya da fazlası

Sekiz sakız biz yokuz sülük salak sinekler

Yedi iklim dört köşe

Behçet Necâtigil, Bütün Şiirleri

Yukarıdaki şiirde geçen “t”, “s” ve “z” seslerine dikkat edilecek olursa çok güzel bir aliterasyon örneğine rastladığımızı hemen anlarız.

********************

Yeni İbralıimlere isbat eder geçtiğimizi,

Yılmadan yenilemek yalnızlığı, yılmadan

Yalnızlığı yenilemek, yok başka yol.

Bulutlu beynimiz bugün boynumuz bükük,

Çevremiz çaresizlikle çevrili, çocuklar.

Hüsrev Hatemi, Bütün Şiirleri

Yine yukarıdaki şiirde “y” ve “ç” seslerine dikkat edersek güzel bir aliterasyon örneği ile okuyuculara şiir ziyafeti sunulduğunu görürüz.

********************

Mahmür mutlu mutluluğun tüm melekleri

Mehtaba maviden menevişlerle yükselir.

Örter derin melâl mozayiklere memeri,

Mağrur Hisâr’da rühuma mazilerim gelir.

Katmerli merdivenleri indikçe mumyalar,

Maymuncuk açmadan daha muştuyla musluğu,

Mazgalda mermilerle vurulmuş yatar duyu,

Mahzende kamçılar yüzü müphem mırıltılar..

Magmün manolyalardan uçar martılar melül

Kimler Hisar duyum yitiminden bir ümmeti,

Kavramların, dövünmelerin var mı hikmeti?

Mahzun ölümle yûzyûze kalmışmı şimdi kul

Mevsimle mâcerâ gibi geçmiş ömür demi,

Matemde mor menekşelerin nemli matemi…

Yusu f Mardin, Sonelerle Seneler

Yusuf Mardin, yukarıdaki şiirin ismi “M” den yola çıkarak yine “m” seslerinden oluşan şiir boyunca bütüncül bir aliterasyon sanatı yapıyor. Bu şekildeki aliterasyon örneklerine çok ender rastlanır.

********************

Ç KOÇAKLAMASI

Kaç güneş kaldırır haydalayarak

Çatal mızraklarıyla selçuk çobanlan

Sırçadan kaç güreş çırılçıplak

Kıvılcım döker demir sakalları

İç Asya’dan daha oynaklar gelir

İki bin beş yüz altı bin beş yüz çadır

Çıralı bir kubbu tastamam çatılır.

Doruklara dikilen avşar çığlıklarıyla

Altında cırcır böcekleri alakargalar

Çatlak dağ gölekleri yılan balıklarıyla

Altında Konya, Beyşehir, Sivrihisar

Ve uzaktan uzağa Bizans çakalları

Attila İlhan, Yasak Sevişmek

Yine bu şiirde de şiirin isminden yola çıkarak “ç” sesiyle güzel bir aliterasyon yapılmaktadır. Bu şiirin inşasında geleneksel halk şiirinin şekil ve tür imkanlarından yararlanıldığı görülür.