YÜZYILLARA GÖRE DİVAN ŞAİRLERİ

14. YÜZYIL DİVAN ŞAİRLERİ

Bu yüzyılda artık edebiyat dili olarak Farsçanın kabul edilmesi terk edilmiş, Türkçeye dönüş hareketi hızlan­mıştır.

GÜLŞEHRÎ (1250 – 1335)

1250 yılında doğduğu tahmin edilmektedir. Gençliğin­de edebiyat ve tasavvuf öğrenmiştir. Ahi Evranı Veli ile 50 yıl beraber yaşamıştır. Farsça ve Arapça öğrenmiş, ancak o, eserlerini Türkçe yazmıştır. Türkçeyi bir sanat dili haline getirmeyi çok isteyen bir şairdir. Mantık’ut Tayr adlı tasavvufi eserin manzum tercümesinde Türk­çeye incelik, ahenk kazandıracağını söylemektedir. Eserde tasavvufi konuları işlemiştir.

Ahi Evran’ın ölümünden sonra Ahilik Postuna oturmuş­tur. 1335 yılında ölen Gülşehri çok ince ruhlu bir şair idi.

Her gülü kendime yar eyterem,

Her gece vasfını tekrar eyterem,

Her seher kim gül çemende açıla,

Kamudan ilkin bana karşı güle.

Gülşehri, Feridüddin Attar’ın Mantıku’t Tayr adlı eserini Türkçeye çevirmiştir.

**********

ÂŞIK PAŞA (1272 – 1333)

Âşık Paşa, Türk dilinin gelişmesi ve yayılmasında bü­yük hizmetleri bulunan, bu uğurda kalıcı eserler yazan ilk Türkçeci şairlerimizdendir. 1272 yılında Kırşehir’de doğmuştur. Asıl ismi Alâeddin Ali’dir. Baş ağa, yani ai­lenin en büyük kardeşi olarak tanınmıştır. Baş Ağa adı zamanla Beşe, sonra da Paşa olarak söylenmiş, şiirle­rinde (Âşık) mahlasını kullandığı için de, asıl adı unu­tularak (Âşık Paşa) adı, her tarafta ün yapmıştır.

Âşık Paşa, din ve tasavvuf bilgilerini Kırşehir’li Şeyh Süleyman’dan öğrenmiştir. Osmanlı Devletinin kuruluş yıllarında babası ile birlikte Osman Gazi’nin yanında hizmet görmüştür. Sultan Orhan’ın Osmanlı Beyliğinin başına geçtiği yıllarda, Kırşehir’e gelerek baba ocağına yerleşmiştir. Âşık Paşa, Kırşehir’de, Ahilik örgütünün büyük bir saygıyla bağlandığı “Mürşid”i olmuş, çevre­sinde toplanan Oğuz Boylarına, dostluk ve kardeşlik il­kelerini aşılamış, onlara Türkçe seslenmiş, eserlerini Türkçe ile yazmıştır. Âşık Paşa, çevresinde yalnız Türk­çe ile konuşup, eserlerini Türkçe yazmamış, aynı za­manda, o güne dek moda olan Arapça ve Farsça’ya karşı Türk dilinin güçlü bir savunucusu olmuştur.

Âşık Paşa’nın en tanınmış eseri, 12.000 beyitlik Türkçe Garibnâme’sidir. Mesnevî biçiminde yazılan bu eser, on bölüm içinde, dinî ve tasavvufî öğütler veren bir ahlâk kitabıdır. Yıllar sonra, Mevlid sahibi Süleyman Çelebi, Garibnâme’yi görecek ve bu eserden etkilenecektir.

Garibnâme adlı eserinde devrin aydınlarından, Türk diline gereken önemi vermemelerinden dolayı sitem dolu ifadelerle bahseder. Âşık Paşa, Türklük bilincine varmış, Türkçe şiirlerinde Türk’ün Tanrı ve yurt sevgisi­ni, barışçı dünya görüşünü, dostluk ve kardeşliği, ta­savvufî bir anlatımla dile getirmiştir.

Âşık Paşa’nın Aruz ve hece ölçüsüyle yazılmış şiirleri, gazelleri, İlâhileri de olan Âşık Paşa, 3 Kasım 1333 ta­rihinde, Kırşehir’de hayata gözlerini kapamıştır.

**********

KADI BURHANEDDİN (1345 – 1398)

1344 yılında Kayseri’de doğmuştur. Asıl adı Burhaned­din Ahmed’dir. Babası, zamanın Kayseri kadısıdır. İl­köğrenimini babasından almıştır. Babasıyla birlikte git­tiği Mısır’da İslâmî ilimler, astronomi ve tıp öğrenimi görmüştür. Babasının yerine Kayseri kadılığına getiril­miş, Kayseri’de hüküm süren Eretnaoğullarına vezirlik yapmış, daha sonra Sivas’ta sultanlığını ilan etmiştir. 18 yıl sultanlık yapmış, 1398 yılında Akkoyunlular’la gi­riştiği mücadelede pusuya düşürülerek öldürülmüştür.

Azerî lehçesiyle yazdığı şiirlerinin toplandığı Divanî vardır. Divan şairleri arasında tuyuğlarıyla öne çıkmış bir şairdir.

**********

AHMEDÎ (1334 – 1413)

yüzyıl divan edebiyatı şairlerindendir. (1334 -1413) Asıl adı Taceddin İbrahim olan Ahmedî, Anadolu’da başladığı öğrenimine Mısır’da devam etmiş, döndük­ten sonra Kütahya’ya yerleşmiştir. Germiyanoğlu bey­lerinden Süleyman Şah’ın hizmetine girmiştir. Sonra­dan Osmanlı Şehzadesi Emîr Süleyman tarafından ko­runmuş, ömrünün çoğunu Bursa’da geçirmiştir. Divan katibi olarak bulunduğu Amasya’da ölen, XIV. yüzyıl şairlerinin birçoğu üzerinde etkileri görülen Ah- medînin edebi zevkindeki üstünlük, ifadesindeki titiz­lik dikkati çeker.

İskender-name ve Cemşid ü Flurşîd, Ahmedî’nin mes­nevi türünde eserleridir. Ahmedî’nin İskender-name’si- nin önemli bir özelliği; içinde manzum bir Osmanlı ta­rihi bulunmasıdır. Ayrıca Divan sahibidir.