Tarih Düşürme Sanatı Nedir, Örnekleri, Özellikleri, Kısaca, Maddeler Halinde

TARİH DÜŞÜRME

Tarih Düşürme Sanatı Nedir, Örnekleri, Özellikleri, Kısaca, Maddeler Halinde

Tarih düşürmek, bir olayın geçtiği yıla ait rakamı ebced hesabı ile düşürmektir. Tarihler bazan bir dizede, bazan bir beyitte, bazan da kısacık bir kelimede düşürülür. Tarih düşürülecek olaylar mutlaka şair için önemli olaylardır. Tarih düşürmek başlıbaşına bir sanattır. Bu sanat, eski harflere dayalı olmasına rağmen çağdaş şiirimizde de bu geleneğin devam etmesi oldukça ilginç ve dikkat çekici bir hususiyettir. Tarih düşürme bölümünü aşağıdaki gibi incelemeyi uygun bulduk.

B.Tarihler ve Çeşitleri: Tarih düşürmede ve tarihlerde çeşitli sanatlar ve oyunlar sergilenmiştir. Bu sanat ve oyunların içeriğine göre çeşitli isimler alırlar.

********************

Tarih Düşürme Sanatı Örnekleri

MUHAMMED’İN DOĞUMU

Beklerken ümid, Tanr’nın gözdelerini,

Bir sırrın, kimse açmamış perdelerini.

Vermekteymis-meğer ki “Ars”, ebced’den

Dünyâya cihanın en büyük müjdesini!

Arif Nihal Asya, Fatihler Ölmez ve Takvimleri

Arif Nihat Asya, yukarıdaki dörtlüğünde bulunan “arş” sözcüğüyle Hz. Muhammed’İn doğum tarihi olan Miladî 570 yılını verir.

********************

1. Terkib-i Târihî

Mısra içinde bir veya birkaç kelimeyle düşürülen tarihtir. Klasik Türk Şiiri’nde kullanılan terkîb-i tarihî modern şiirde de oldukça geniş bir yelpazede kullanılır.

Feth-i İstanbul’a fırsat bulmadılar evvelün

Feth edip Sultan Mehemmed dedi târih “âhirûn”

Avnî

Avnî, yukarıdaki beytinde “âhirûn” sözcüğüyle İstanbul’un fethedilişiyle ilgili olarak hicri 837 tarihini verir/düşürür.

********************

“Ey müverrih…” diye seslenen kişi

Feth’e tarih olacak seslenişi!

Arif Nihat Asya, Fatihler Ölmez ve Takvimler

Arif Nihat Asya, “Ey müverrih”/ tarihçi seslenişiyle İstanbul’un Fethi olan Hicri 857 yılma tarih düşürür.

********************

Söndü Osmanlı şi’rinin nuru

Nârına yandı ilm ile irfân

Her nübâisi dört başı ma’mur

Her gazel bir gazâl-ı sihr-i beyân

Hep münakkahtı si’ri üstadın

Sânî-i Nâili demeli sâyân

Cilvegerdi sözünde sırr-ı sühân

Yâdigâr-ı selefti kilk-i revân

Mıhlet etti Cenâb-ı Muhyiddin

Tam tarihidir “Dem-i gufran”

Yusuf Ararat, Yılların lzi

Yusuf Ararat tarafından Muhyiddin Raif Yengin’in ölümüne düşürdüğü Hicri 1375 tarihiyle, ona Osmanlı şiir geleneğinin son temsilcisi, bir rübai üstadı ve ikinci Nailî olduğuna dair iltifatlarda bulunur.

********************

-Yüksek Alimlerden “Yusuf Ziyaeddin” Efendinin irtihalı için-

Bir mûceddid idi “Yusuf” gerçek,

Neşr-i feyz eyledi son ömrüne dek.

Ilm ü takvâda adînı-ül emsal,

Mercü kül idi bir tek lâşek.

Irtihâl eyledi eyvah o da

“İrcii” emrine “lebbeyk” diyerek.

Verdi hâtif mele-i a’lâdan

Sâl-i târihini: “

Haşan Basri Çaıntay, Babamın Şiirleri

Haşan Basri Çantay, Yusuf Ziyaeddin Efendi’nin ölümüyle ilgili olarak Hicri 1381 tarihini düşürürür.

********************

2.Tarih-i Tam

Dize içinde, tarih düşürülen olayla ilgili sözlerin bütün harflerin sayı değerlerinin toplanmasıyla düşürülen tarihtir.

Tezevvüc itdi Asım Efendi

Sürüri

Sürûrî’nin yazmış olduğu bu dizedeki blitün harfler topla- nıldığında 1202 tarihini verir ki, dizede sözü edilen Asım Efendi’nin evlendiği tarihtir.

********************

FETHİ GEMUHLUOĞLU’NUN VEFATINA TARİH

Pür-heves ten mürg-i candan hâli halmiş bir kafes

Mâverâdan geldi tekrar mâverâya döndü ses

Bir derüni ihtizazın sâkit oldu nağmesi

Ey hüvel-bâkî diyen ses sutu nazm-ı hu nefes

Cân-ı bakîdir her an gönlümde amma ol sadâ

Hûş-i der-dem yâd-daştem hem dem ü hem mültemes

Hâkden hâsıldı evvel her şey âhir oldu hak

Söyleyen dil ağlayan göz cümle derd arzu heves

Bülbül öldü kaldı bağ-ı dil tehi şeydâ hani

“Yâr-ı zâr fethi’ de yok feryadıma feryâd-res”

Sahin Uçar, Şeydâ Divanı

Şahin Uçar, Şeydâ Divanı’nda yazmış olduğu gazelin son dizesiyle Fethi Gemuhluoğlu’nun ölümüne tarih düşürür.

********************

Yazdı Hâdî tarih-i tam düştü bak sen ya ebi

(Bana ihsan eyle bil Hayy, Gani, Perverdigâr)

Haki Coşkuneren, Divançe

Hâki Coşkuneren, yazmış olduğu Divançe’sinde babasına bitap ederek 1951 tarihini düşürür.

********************

Çıktı bir er söyledi tarih-i tam

Yadigar kıl rühuna bir fatiha

Haki Coşkuneren, Divance

Hâki Coşkuneren, divançe’sinde eniştesi Şükrü Bey’in ölümüne tarih düşürür.

********************

3. Tamiyeli Tarih

Tarih mısrasında savı eksik veva fazla olursa eklenmesi veya çıkarılması gereken kelimeleri bildiren tarihtir. Bu tür tarih, tıpkı bilmeceyi andıran bir tarihtir.

Çıkarup leşker-i küffarı didim târihin

Belgrad kal’asun aldı mehemmed paşa

Koca Ragıp Paşa

Koca Ragıp Paşa’nın yukarıdaki beytin ikinci dizesindeki harflerin değeri 2003’ttir. Bundan “leşker-i küffâr” tamlamasının savı değeri olan 851 savısı çıkarılırsa geriye 1152 tarihi kalır ki Belgrad Kalesi”nin fethine düşürülmüş bir tarihtir.

********************

Çıktı bir ah can içinden yazdı hadi târihin

Müttaki Refi Paşamız hakka vuslat eyledi

Zeki Yücebilgiç Hadi Divanı

O Zeki Yücebılgir, yazmış olduğu Hâdî Divam’nda Refi’ Paşa nın ölümüne tarih düşürür.

********************

Hayy çekip, giryemle yazdım fevtinin târihini

Erdi Ekrem Hakka Ayverdi ilahi vuslata

Uğur Derman

Uğur Derman, Ekrem Hakkı Ayverdi’nin ölümü üzerine düşşürdüğü tarihte onun ölümünü gözyaşlarıyla yazdığını belirtirken mübalağa sanatı yapar.

********************

Hazret-i Seyyid Rufai dest-gir oldu ana

Gitti imânla cihânda zâde-i Derviş Halil

Geldi (üc) katra gözümden kaydederken târihin

“Eyle gufran sen Celâl’i ey Rahim-i bî-adil’

O. Nakiboğlu, Kendime Dair Şiirler/109

O. Nakiboğlu, Kendime Dair Şiirler adlı eserinde Hazreti Seyyid Rüfâî, Derviş Halil ve Celal isimli kişilere ortaklaşa tarih düşürür.

********************

4. Tarih-i Mücevher

Yalnız tarih mısrasındaki noktalı harflerin sayı değerlerinin toplanmasıyla elde edilir.

Kâdı-i belde-i Eyyûb

İrmeyüp zabt-ı mansıba hayfâ

Oldı târih-i rılıleti menkût

İtdi Osman Efendi azm-i bekâ

Sürüri

Sürûrî, alıntıladığımız bu şiirinde, tarihin noktalı harflerle düşürüldüğünü “menkût” sözcüğüyle belirtir. Tarih dizesindeki noktalı harflerin sayısı 1219 tarihini gösterir ki, bu tarih, Osman Efendi adlı bir kişinin ölüm tarihidir.

********************

TARİH-İ VEFAT-I SULTAN-US-SUARA

Demişler, başka bir nüsha için defterini dürek

Visâl-i Hakka yaklaştıkça sönmüş o cefa-yürek

Mücevher söylemiş süzişle Sultâna Memik Târih :

(Garik-i mevc-i rahmet oldu, rüşendir Kısakûrek)

Nâil Memik. TE 117/109

Nâil Memik’in Necip Fazıl Kısakürek’in ölümü üzerine söylediği yukarıdaki tarihte Necip Fazıl’m Allah’ın rahmet denizine nail olduğunu ifade eder.

********************

Cumhuriyet dönemi Türk şiirinde daha çok beyit, kıt’a ve dörtlüklerle târih düşürülmüş olmasına rağmen gazel tarzında da târih düşürüldüğünü de görüyoruz. Bir örnek:

Geldi bir kus gibi birdenbire insafsız ecel

Çöktü timsâl-i fazilet, o salabetli temel

İlm ü irfan ile her yareye derman idi o

Kaldı ahlâfa veciz sözler bir darb-ı mesel

Az değil… tam ikibin parça eser besteledi:

Durak, âyin-i şerif, şarkı, semai ve gazel

Gelecek nesle hitâb etmede âsâr-ı O’nun

Şüphesiz hepsi latif, hepsi nezili, hepsi güzel

Gösterir bizlere Köyden Haber’i. İşveler’i

İçli bir kalbi ki pırlantaya, dünyaya bedel

Çıktı (Cahit) dedi tâ can ü gönülden şu sözüm:

(Seçti Tanrım yanımızdan seni cek erken Arel)