İstihdam Sanatı Nedir, Özellikleri ve Örnekler

İSTİHDÂM

İstihdam Sanatı Nedir, Özellikleri ve Örnekler

Hizmet ettirme. Bir fiili iki anlama gelecek şekilde hem gerçek anlamda hem de mecaz anlamda kullanma sanatıdır. Şiirin açıklamasında her iki anlamda da açıklama yapılabilir. Cumhuriyet dönemi şairlerinden Behçet Necâtigil’in çok severek kullandığı bir sanattır.

********************

İstihdam Sanatına Örnekler

Zâhidâ sâgan çekmek eğer olduysa günâh

Sen sevâb içre bulun biz bu günâhı çekelim

Hayalî Bey

Hayali Bey, “çekmek” fiilinin anlamıyla oynayarak onu mecaz anlamda hem içki içmek hem de gerçek anlamda tahammül etmek şeklinde iki aynı anlamda kullanır.

********************

Zaman o gül gibi gül görmemiş zaman olalı

Gülün güzelliği dillerde destan olalı

Yahya Kemal Beyatlı, Eski Şiirin Rüzgarıyla

Yahya Kemal, birinci mısrada “gül” sözcüğünü mecazi olarak ‘sevgili’ anlamında kullanırken, ikinci mısrada ise gerçek anlamda bir çiçek türü olan “gül” bitkisi anlamında kullanmıştır. Gülün güzelliği dillere destan olduğu günden beri gül / sevgili gibisi görülmemiştir.

********************

YORUM KORKUSU

Gitmek geçse aklımdan

Hemen yorum

Nereye, nasıl, ne zaman?

Oysa ben vazgeçtim

Uyuyorum.

Demek geçse aklımdan git

Git mi yorum

Kime, nerde, ne zaman?

Oysa ben haddim mi

Uyuyorum

Ne gitmek geçebilir aklımdan

Ne de git demek.

Eli kolu bağlı ben, ağzı dili bağlı

Yaşa yorum.

Sevin emi yorum

Behçet Necâtigil, Bütün Şiirleri

Behçet Necatigil’in “Yorum Korkusu” adlı şiirinde pek çok sanatın içi içe geçmiş olduğunu görüyoruz. Şair, en başta, ‘uymak’ ve ‘uyumak’ fiillerini “uyuyorum” şeklinde şimdiki zamanın birinci kişili çekimini hem gerçek hem de mecaz anlamda kullanarak istihdam sanatı yapar. İkinci olarak “git mi yorum” ifadesiyle hem ‘gitmek’ fiilini şimdiki zaman birinci tekil kişili çekimiyle, hem de yorumun gitmesiyle ilgili anlamı kastedilerek istifham sanatı içerisinde ayrı bir istihdam gerçekleştirir. Bununla birlikte “yaşa yorum” ifadesiyle hem yorumun yaşamasıyla ilgili bir nida, hem de ‘yaşamak’ fiilinin şimdiki zaman birinci tekil kişili çekimi kastedilerek üçüncü bir istihdam sanatı yapılır. Bütün bunların yanında “sevin emi yorum” ifadesiyle hem sevinmek fiilinin olumsuz şimdiki zaman birinci tekil kişili çekimi ile aynı fiilin üçüncü tekil kişili emir çekimi ve ’emmek’ fiilinin birinci tekil şimdiki zaman çekimiyle de oldukça ilginç sayılabilecek istihdam sanatı yapılmıştır.

********************

O kadar gitme, deriz, bir yere , dar.

Görülür bak masalar da

Bir bardak var yoklar gibi taşıyor

Artılı konuş masalar da.

Behçet Necâtigil, Bütün Şiirleri II

Behçet Necâtigil, “bak masalar da” kurgulamasını hem ‘bakmak’ fiilinin olumsuz dilek-şart üçüncü çoğul kişili kullanımını ‘da’ edatıyla birlikte ‘bakmasalar da’ anlamında, hem de üçüncü tekil kişiye hitaben ‘bakmak’ fiilini ‘bak masalarda’ şeklinde emir kipinde masalara bakması anlamlarını kastederek istihdam sanatı yapar. Ayrıca “konuş masalar da” inşasıyla konuşmak fiilinin geniş zaman üçüncü çoğul olumsuz çekimini ‘da’ edatıyla birlikte kullanarak hem konuşmak fiilinin üçüncü tekil emir kipini» masalarda konuşması anlamında kullanarak ikinci bir istihdam sanatı yapar.

********************

İstanbul’un öyledir bahan, çaresiz alkış tuttular

ten uyandı, herkes kendi olan cismini tanıdı

Turgut Uyar, Büyük Saat

Turgut Uyar, “uyanmak” eylemini üçüncü tekil belirli geçmiş zaman çekimiyle “uyandı” şeklinde, hem uykudan uyanmak anlamında hem de hayatın gerçeklerinin farkına varmak anlamında kullanarak istihdam sanatı yapar.

********************

Bu devrân böyle kalmaz

İmam kayığı yanaştı mı iskeleye

Gözünün yaşma bakan olmaz.

Suat Taşer, Türk Şiir Sanatı

Suat Taşer, “imamın kayığının iskeleye yanaşması” şeklindeki bir halk deyimini hem mecazi olarak tabut anlamında hem de gerçek ölüm anlamında kullanarak istihdam sanatı yapar.

********************

Gül koklamak usulünü yıllarca meşk edip

Binbir çeşit dikenlere katlanmışız gülüm

Mehmet Çınarlı, Zattum Perdesi

Mehmet Çınarlı, hem gerçek anlamdaki gülün dikenini, hem de mecazi anlamdaki âşığın rakiplerini kastederek istihdam sanatı yapar. Ayrıca “gül” ve “diken” sözcükleri istiareli kullanılmıştır. Gül ile diken arasında tezat sanatı da vardır.